25 apr Weteringdijk 89
Het Wieltje
J 76
Auteur:
Evert de Jonge
Inhoudsopgave:
Inleiding
Een wiel is een Oost-Nederlandse benaming voor een kolk, maar ook wel drinkplek voor het vee. In het Emsterbroek kwam ik de naam begin 18e eeuw tegen als plaatsbepaling. Het tynsregister (betalingen voor gebruik van ontgonnen gronden) noemde onder andere Evert Jansen Vrijdag die in 1708 opvolgend tynsbetaler was voor land ‘int Wieltjen’ aan de Emsterdijk. Ook in latere akten werd De Wiel als aanduiding voor de ligging van percelen in Emsterbroek aangeduid. Op een van de percelen werd de boerderij Het Wieltje gebouwd.
De bouwer
In 1754 liet Gerrit Groen, commissaris van de haven van Nijkerk, mede voor de kinderen van Jannetje Peters bij zijn overleden broer Aart Groen, voorts voor zijn zuster Barta Groen, samen erfgenamen van hun ouders Harmen Groen en Barta Brouwer, de verkoop registreren van vier morgen zaai- of weiland Het Wiel genaamd. Als plaatsbepaling werd aangegeven dat het lag tussen de Nieuwe en Kleine Wetering, met als grenzen: Oostwaarts De Eper (Kleine) Wetering, Westwaarts De Nieuwe Wetering, Zuidwaarts Maria Antonia Greve (bezitster boerderij Grote Hul) en Noordwaarts de erfgenamen van Jan Lamberts Vorstelman.
Voor 220 gulden werd Gerrit Cornelis, zoon van Cornelis Gijls, de eigenaar van het perceel. Op dat moment stond er geen huis op Het Wiel. Dat zal wel het geval zijn geweest toen Gerrit Cornelis op 4 juni 1758 in Epe in het huwelijk trad met Neeltje (Bessels) Smeenk. De inschrijving gaf namelijk aan dat Gerrit ‘Op de Wetering’ woonde. In de vier jaar tussen aankoop en huwelijk had hij zijn tijd goed gebruikt en een woning gebouwd.
Op 9-4-1767 werd geregistreerd dat het echtpaar geld had geleend bij Ds. Samuel ab Hoogland, predikant te Vaassen, en diens vrouw Juffrouw Christina Scherninck. Voor het bedrag van fl. 150 werd hun ‘welgelegen huis en hof, met 4 morgen (een morgen was 0,86 hectare) zaai-, hooi- en weiland, genaamd Het Wiel, in onderpand gegeven, gelegen tussen de Nieuwe en Kleine Wetering op ’t Hul, met als grenzen: Oostwaarts De Eper (Kleine) Wetering, Westwaarts De Nieuwe Wetering, Zuidwaarts Heer Wilderik, predikant te Hattem (door zijn huwelijk met M.A. Greve medebezitter van boerderij Grote Hul) en Noordwaarts Maas Peters.
In 1776 werd de lening afgelost door het aangaan van een nieuwe lening bij het St. Ursulagilde te Vaassen. Het Wiel diende weer als onderpand waarbij de ligging zoals in de vorige akte werd omschreven.
In 1795 overleed Neeltje; het register meldde dat zij op ’t Wiel woonde. Niet lang daarna moet de boerderij verkocht zijn. Helaas is over de periode 1795-1800 een register verloren gegaan.
Int Wieltje
Een lijst van 1803 gaf als belastingplichtige aan ‘Jannes Hendriks int Wieltje op ’t Hul’. Zo goed als zeker moet hij de koper van de boerderij zijn geweest.
Hij overleed in juli 1810. Zijn weduwe Jantje Everts Hofmeijer, met wie hij in 1800 te Epe trouwde, bleef niet lang op de boerderij wonen. Er waren geen kinderen, zodat zij zich genoodzaakt zag om Het Wieltje te verkopen, zeker omdat de broers en zusters van Jannes mede-eigenaren waren.
Nog in 1810 zouden Anthony Hendriks & Eva Jans, Marten Hendriks & Gerritje Knieppenberg, Aaltje Hendriks, de al genoemde Jantje Everts Hofmeijer, weduwe van Jannes Hendriks, broers en (schoon)zusters, als erfgenamen van laatstgenoemde, voor 713 gulden verkopen aan Hendrik Arends uit de Eijwers & Hendrina Jans Hul. De omschrijving luidde: een huis, hof en schuur met 4 morgen hooi- en zaailand met het houtgewas, genummerd 281, Het Wieltje genaamd, met als begrenzing: Oostwaarts de Kleine Wetering, Westwaarts de Weteringsdijk, Zuidwaarts Heer Schutter (nu medebezitter van de Grote Hul) en Noordwaarts J. Wagenaar.
Scholten
De nieuwe eigenaar Hendrik Arends mocht dan wel met zijn vrouw in de Eijwers (ook wel Iwers) wonen, maar hij zijn familienaam was Schoten.
Het echtpaar was in 1791 te Epe getrouwd. Beiden waren volgens de inschrijving afkomstig uit Nijbroek en wonende in respectievelijk Epe en Vaassen. Ze streken dus midden in de denkbeeldige driehoek tussen genoemde plaatsen neer. Toen in 1832 het kadaster geïmplementeerd werd kreeg Het Wieltje nummer 76 sectie J.
Hendrik overleed in 1834 in wat toen als huis nummer 260 ‘Op ’t Hul’ was genummerd. Hij was toen 77 jaar.
In 1845 zou Hendrina als weduwe met haar kinderen als borg een lening ad 1100 gulden aangaan bij Jan Scholten. De boerderij diende als onderpand. Het totaal aan land was 3 hectare, 58 aren en 70 centiaren, dat komt aardig dicht in de buurt van de al enkele keren genoemde vier morgen (3,64 ha.). Drie jaar later overleed zij op 78-jarige leeftijd.
Na haar overlijden werden haar kinderen eigenaar. Volgens het kadaster was de boerderij later eigendom van Lubbertus Scholten. In 1883 verkocht hij de boerderij aan Jan Willem Jansen & Gijsje Dijkgraaf die tot dat moment in Nijbroek woonden. Zij lieten de boerderij in 1889 verbouwen, waarna een nieuw nummer volgde: J 954, dat in 1901 na een hermeting J 1155 werd. In dat jaar werd Hermen Braakman Frederiksz volgens het kadaster eigenaar.
Hermen, zoon van Frederik Braakman & Willemina van Raalte, was in 1893 te Epe in het huwelijk getreden met Grietje de Weerd, dochter van klompenmaker Berend de Weerd en Fennetje Visch.
In 1908 liet het echtpaar volgens de heersende trend een kookhuis naast de boerderij bouwen. Zij overleed relatief jong, in 1930. Hermen en zijn kinderen werden toen als de eigenaren geregistreerd. Het Wieltje werd 1931 verbouwd en volgde een nieuw kadasternummer: J 1386. Na het overlijden van Hermen, 1955, werden de kinderen Hermen Braakman Hermensz en Grietje Braakman de eigenaren. Hermen jr. was postbode en boerde dus niet meer.
Thans is de boerderij in gebruik als vakantiewoning.
Bronnen:
HGA:
Sorry, het is niet mogelijk om te reageren.