05 sep Wijnbergweg 20
Wijnbergweg 20
K 189
Auteur:
Evert de Jonge
Inhoudsopgave:
Inleiding
De Wijnberg
Een verkapte naam voor een wijngoed in Emst? Werd er naast bier brouwen ook wijn gebotteld in Emst? Volgens Otten is er echter een eenvoudige verklaring voor de naam. Hij koppelt de naam Wijnberg aan die van W(e)(a)ijenberg met als verklaring een hoger gelegen gebied dat beweid wordt. De hoogtekaart geeft inderdaad aan dat globaal tussen de Grift en de Nieuwe Wetering een deel van de Wijnbergseweg wat hoger ligt.
Het tynsregister van de eerste helft 18e eeuw noemt echter zowel een lage als een hoge Wijnberg. Naar mijn mening kan een lage Wijnberg nooit een ‘hoger gelegen weide die beweid wordt’ zijn.
Volgens het Middelnederlandsch Handwoordenboek is een windberg – ook wijnberg – een rand van een punt- of trapgevel die gebouwd is om een dak tegen de wind te beschermen. Mogelijk ligt daar de oplossing. Waaide het geregeld hard in en om de Wijnberg en werd de gevel voorzien van zo’n ‘windberg’?
De naamsverklaring is dus enigszins onverklaarbaar.
Meerdere boerderijen Wijnberg?
Het 17e eeuwse tynsregister van het ambt Epe noemt verschillende percelen waar in de naam Wijnberg voorkomt:
1. De Lege (lage) Wijnberg. Dit perceel was in de late 15e eeuw in bezit van de edelman Willem van Swieten. Daarna achtereenvolgens in de 16e eeuw: Maarten van Rossum, diens aangetrouwde neef Herman vander Poll, vervolgens de familie Van Bonenburg, 17e eeuw: Jan van Steenbergen jr. en Jan van Wijck en in de vroege 18e eeuw Juffrouw Reinera van Wijck. Delen van dit perceel (of percelen) hadden in de 18e eeuw andere eigenaren.
2. De Hoge Wijnberg: Via de al genoemde Herman van den Poll werden een aantal personen eigenaar van percelen met deze naam.
3. De Hoge kamp van de Wijnberg: ruim voor 1700 was dat bezit van Hendrick Aertsen, vervolgens van Hendrick Gerritsen Schuerman, opgevolgd door zijn zoon Gerrit Hendricks Schuermans, die het verkocht aan Hermen Gerrits. Dat zal omstreeks 1650 zijn geweest.
Boerderij gebouwd
Met de laatstgenoemde, Hermen Gerrits, start het verhaal van de boerderij met de naam Wijnberg. Hermen kan de bouwer zijn geweest, want in het tynsregister werd hij Hermen Gerrits van den Wijnberg genoemd.
Volgens het tynsregister erfde Gerrit Hermens (van de/ op de) Wijnberg het bezit van zijn vader. Hij trouwde in 1670 te Epe, als wonende op de Wijnberg, met Marrichjen Stevens, wonende op de boerderij ‘t Hinckel. Het echtpaar liet 1671 in de kerk van Epe, een zoon Hermen, genoemd naar zijn grootvader, dopen.
Omstreeks 1700 erfde de zoon, Hermen Gerrits timmerman Wijnbergs genoemd in het tynsregister, op zijn beurt de boerderij. Hij was op 11 mei 1700 te Oene getrouwd met Catharina Hoogwolt, een weduwe uit Oene. Zij zouden in 1708 de helft van de boerderij verkopen. Volgens de akte handelde het om de halve hofstede genaamd de Wijnbergh, waarvan Lambert Gerrits een deel van bezat, met een 4e deel van een bos en nog 10 gulden aan hopstaken.
De kopers voor 350 gld. waren Egbert Gerrits, later ‘op Wijnberg’ genoemd, & Megtelt Teunis. Oorspronkelijk woonde Egbert niet op de Wijnberg, want toen er in 1695 te Oene getrouwd werd heette hij van Wi(j)ssel.
Het echtpaar had een dochter Hendrikje Egberts Wijnberg die volgens het tynsregister in 1710 tynsopvolgster was van Hermen, onze timmerman. In het transportregister van ambt Epe werd in 1711 een akte gemaakt waarin de ouders van Hendrikje de helft van de boerderij verkochten. Volgens de omschrijving lag rondom het ‘gemene’ (gemeenschappelijke) veld; markegronden dus.
De ouders bleven wel degelijk op de boerderij, die gedeeld was, wonen. In 1715 werd er tijdelijk beslag gelegd op de halve Wijnberg van Egbert en Megtelt. In 1717 werd met geleend geld de schuld afgelost met de Wijnberg als onderpand.
Na Hendrikje, die in 1722 te Vaassen zou trouwen met Gerrit Jans van Mardel, werd in 1731 Jan Hendricks Wijnberg de volgende tynsbetaler. Hiervan werd ook in het transportregister van Epe al in 1730 een akte opgemaakt, waaruit blijkt dat Hendrikje en haar man Gerrit hun deel van de boerderij aan Jan Hendricks Decker verkochten. Een jaar later zou moeder Megtelt haar deel aan dezelfde, toen getrouwd, verkopen. We zullen zien dat koper Jan verschillende namen had!
Wijnberg of Dekker?
In maart 1731 gingen Jan Hendriks Wijnberg, uit Westendorp, en Janna Lamberts, uit Zuuk in de Eper dorpskerk in ondertrouw. In de hiervoor al genoemde akte heette hij echter Decker.
In de daarop volgende jaren werden enkele kinderen van het echtpaar in dezelfde kerk gedoopt met als laatste in 1752 hun zoon Gerrit. Bij al de doopinschrijvingen werd de achternaam Wijnberg – in tegenstelling bij de trouwinschrijving – nooit genoemd. Alleen bij een doop in 1733 kreeg Jan een achternaam, maar die luidde weer Dekker. Ook in het haardstedenregister van 1749 kreeg hij deze achternaam toegedeeld: Jan Hendricks Dekker. Hij zal als beroep, naast boeren, het rietdekkerbedrijf hebben uitgeoefend. In het tynsregister noemde men hem echter timmerman…We zullen zien dat het wisselen van de achternaam ook een terugkerend fenomeen werd bij zijn kinderen.
Toen in 1781 een zogenaamd Heerdstedenregister – voor de belasting op schoorstenen – werd opgemaakt werd Jan Dekker op de Wijnberg aangeslagen voor twee schoorstenen. Aangezien de meeste boerderijen een schoorsteen hadden moet De Wijnberg aan de grote kant zijn geweest.
Jan overleed februari 1783 en werd begraven onder de naam Jan Dekker van den Wijnberg. Zijn vrouw volgde hem tien jaar later en werd begraven als de weduwe Janna van den Wijnberg.
Na hun overlijden werd hun zoon Gerrit boer op de Wijnberg. Dat gebeurde in die tijd nog zonder aangifte van successiebelasting, dus er is van de opvolging niets op papier gezet. Hij trouwde op late leeftijd. Op 14-5-1797 trad hij als Gerrit Jans Wijnbergen in Epe in het huwelijk met Magteld Harmens, geboren te Olst en wonende in Oene. Volgens de inschrijving was hij ‘ouderloos’, en zij een dochter van Eva Jacobs, weduwe van Harmen Tijmens.
Gerrit Jans Wijnbergen werd evenals zijn vader ook wel Dekker genoemd. In de doopinschrijving van zijn oudste kind heette hij Gerrit Jans, in 1799 en 1800 bij de volgende twee kinderen Gerrit Jans op de Wijnberg en tot slot bij de doop van zijn jongste zoon Gerrit Wijnbergen.
In 1832 werd bij de ingebruikneming van het kadaster Gerrit Jan Dekker als eigenaar van De Wijnberg, perceel K 189 genoteerd. Hetzelfde jaar, op 27 maart, overleed Gerrit Jan. In de overlijdensakte werd zijn vader Jan Wijnbergen genoemd en in de kantlijn van de akte werd genoteerd dat de naam Dekker vervangen moest worden door Wijnbergen!
De naam in het kadaster had dus ook Gerrit Jans Wijnbergen moeten luidden, maar in de eerste helft van de 19e eeuw werden nog veel namen in de diverse akten fout genoteerd.
Definitief:Wijnbergen
Na het overlijden van Gerrit werd de boerderij in het kadaster op naam van zijn jongste zoon Hendrik Wijnbergen Gerritsz gezet. Deze trouwde in 1823, 20 jaar oud, te Epe met Aaltjen van Dijk, dienstmeid, oud 28 jaar, geboren te Heerde en dochter van Arien van Dijk, overleden, en Willemtjen Herms, dagloonster.
Hendrik nam in 1855 bij de nog niet zolang daarvoor ongerichte Spaarkas van Epe een lening, waarbij de boerderij als onderpand diende.
Hendrik en Aaltje hadden meerdere kinderen, waaronder een zoon Willem. Hij trouwde in 1861 te Epe met Grietje Weterkamp, de 28-jarige te Epe geboren dochter van de dagloners Willem Weterkamp en Elsje Kruisweg. In het kadaster werden zij later als eigenaars genoteerd van de Wijnberg. Hij overleed 1912, zij in 1917.
Het echtpaar liet meerdere kinderen na, waaronder Willem, in 1892 te Voorst getrouwd met Johanna Grada Hamer, een dochter van Willem Hamer en Geesje Veldwijk. Hij volgde zijn vader op als boer van de Wijnberg. Willem en Johanna Grada overleden respectievelijk 1939 en 1951.
Via een legaat werd hun zoon Gerhardus Wijnbergen, geboren 1897, in 1939 eigenaar. Deze was in 1923 getrouwd te Epe met Aartje Witman, dochter van Ariën Witman en Fennigje Beumer, landbouwers in Epe.
Volgens het kadaster werden in 1955 Ariën Wijnbergen, zoon van vorig echtpaar, geboren 1927, getrouwd met Zwaantje van Assen, de volgende eigenaren. Zij lieten de oude boerderij slopen, waarna op het naastgelegen perceel K 190 een nieuwe boerderij verrees.
Bronnen
-ar. Gelderse Rekenkamer, invnr. 1333, 1367,
-Recht. Ar. Veluwe en Veluwezoom, invnr. 910, fol.
Boerderijen en (oude) woonhuizen – Wijnbergweg
Wijnbergweg 20
De wijnberg; een verkapte naam voor een wijngoed in Emst? Werd er naast bier brouwen ook wijn gebotteld in Emst? Volgens Otten is er echter een eenvoudige verklaring voor de naam.
Wijnbergweg 22
De familie Overbosch behoorde in de 19e eeuw tot de gegoeden in Epe. Een van de........
Sorry, het is niet mogelijk om te reageren.